Саха тылын, литературатын уонна култууратын Өрөспүүбүлүкэтээҕи I сийиэһин көрсө

      Ийэ тыл күнүн Дьокуускай куорат 33 нүөмэрдээх орто оскуолатыгар алын сүһүөх үөрэнээччилэригэр аналлаах нэдиэлэ устата улахан тэрээһин буолан  ааста.

Оҕолор, учууталлар уонна төрөппүттэр көмөлөрүнэн бу күн оскуола үөрэнээччилэрин киирэр аантан саҕалаан сахалыы сиэдэрэйдик киэргэтиллэн, саламаланан көрүстэ. Сандалы сахалыы таҥастаах оҕолор  остуол оонньууларыгар күрэхтэстилэр.

Оскуола салайааччыта Тамара Семеновна Таюрская саха оҕото бэйэтин саҥарар сахалыы тылын сүтэрбэтин, умнубатын туһугар иитиигэ улахан оруолу төрөппүт, учуутал олук уурарын бэлиэтээтэ.

Ол кэннэ алын сүһүөх үөрэнээччилэрэ бэйэлэрин кылаастарын билиһиннэрэн бииртэн биир кэрэхсэбиллээх нүөмэрдэри көрдөрдүлэр. Оҕолор кырдьык даҕаны, «мин сахабын, мин сахалыы саҥарабын» диэн саха поэттарын хоһоонноруттан быһа тардан уус-ураннык ааҕан иһитиннэрдилэр.

Түмүгэр, С. Зверев-Кыыл Уола төрүттээбит киэҥник биллэр «Оһуор» үҥкүүтүгэр бары туран флешмоб уонна оһуокай үҥкүүлээтилэр.

Бу күн саҥа сонун үгэскэ олоҕуран, үөрэнээччилэр уонна учууталлар сахалыы таҥастарын кэтэн олорон үөрэннилэр.

Тэрээһин сыалын-соругун: саха тыла сүппэтин, умнуллубатын туһугар оҕолору умсугутуу, төрөөбүт дойдуга тапталы, ытыктабылы, киэн туттууну иҥэрии, оҕолору патриотическай тыыҥҥа, Ийэ дойдуга бэриниилээх буолууга иитии, тыл, этии, тыл-өс культуратын сайыннарыыны толору ситтэ.

Тэрээһини үөрүүлээхтик аүыллыытыгар оскуола иһинэн дьарыктанар «Карусель» үҥкүү куруһуогун (салайааччы Обулахова М.Н.) 2б, 2в кылааһын оҕолоро «Дети земли Олонхо» диэн үҥкүүлэринэн арыйдылар.

 Христофорова Надежда Никитична, 2 «в» кылаас кылаас  салайааччыта

 

Икки тылынан үөрэнэр куорат оскуолатын усулуобуйатыгар оҕону иитиигэ, үөрэтиигэ, сайыннарыыга ыытыллыбыт тэрээһиннэр:

1.Ийэ тыл күнүн Дьокуускай куорат 33 нүөмэрдээх орто оскуолатын алын сүһүөх үөрэнээччилэригэр аналлаах нэдиэлэ устата тэрээһиннэргэ кыттыы (2017);
2.«Зима начинается с Якутии» IV Аан дойдутааҕы конкурс-фестивальга кыттан Iстепеннээх дипломант аатын сүктүбүт (2016);
3.Төрөөбут тыл декадатын чэрчитинэн «Ааҕыы-билии-көрүү түннүгэ» куораттааҕы конкурска сылын аайы кыттыы: Ефремова Карина I степеннээх диплом (2014), Баишев Коля грамота (2016);
4.«Весенние ритмы» музыкальнай фестиваль-конкурска хомуска оонньоон Павлова Аня I степеннаах диплом хаһаайына буолла (2015);
5.«Я – якутянин» VI куораттааҕы оонньуу-марафоҥҥа Сергеевтар дьиэ кэргэнэ ситиһиилээхтик кытынна (2016);
6.«Чуораанчык» хаһыат тэрийбит «Кыайыы 70 сылын көрсө – 70 сорудах» викторинатыгар Баишев Коля II степеннээх диплом хаһаайына буолла (2015);
7.«Айар аргыс» республиканскай дистанционнай метапредметнай олимпиадатын кыттыылааҕа Старостина Анжелика III степеннээх диплом хаһаайына.

Архипова Ирина Алексеевна, 4 «в» кылаас кылаас  салайааччыта

 

В нашей школе с 13 по 17 февраля 2017г. в соответствии с планом работы школы и в рамках дней якутской письменности проведена неделя родного языка,  приуроченная  к 125-летию первого ученого-лингвиста, создателя якутского алфавита и видного общественного деятеля Якутии С.А.Новгородова. Организаторы  учителя якутского языка и литературы Васильева А.Н., Христофорова Н.Н. при поддержке директора школы Таюрской Т.С.

На организацию и проведение недели были охвачены педагоги, учащиеся младшего и среднего звена, родители. Подготовительная часть состояла из составления плана и сценариев, а также оформления места проведения мероприятий на якутскую тематику. В фойе школы был развешан плакат с высказыванием  о значении родного языка, салама с якутскими узорами на стене. Этажи школы украшены  якутскими пословицами и поговорками  с переводом на русский язык в форме чаппараах-попоны. Сцена актового зала оформлена атрибутами праздника ысыах. На заднем плане молодые березки и три сэргэ, украшенные саламой при восходе солнца. Выставлена якутская утварь-чороны, кытыйа на фоне чаппарах. Передний план украшен любимыми цветами якутов – сардаана, как символ любви, добра и счастья.

В рамках недели проведены следующие мероприятия:

  • якутские настольные игры для детей;
  • показ презентаций, фильмов про Якутию;
  • заочная викторина «Я-якутянин»;
  • час поэзии «О любви»;
  • творческий проект Гоголева В.И.«Уол о5о – Ураанхай туЬэ»;
  • встреча с народной поэтессой Якутии, председателем Союза писателей РС(Я) Харлампьевой Н.И.;
  • классные часы «По страницам родного края» с 1 по 9 классы;
  • закрытие недели с участием ветерана труда,  отличника культуры и  печати РС(Я) Будищева Р.П.

Все обучающиеся, классные руководители, учителя- предметники, библиотекари, принявшие активное участие на мероприятиях, были награждены грамотами, сертификатами.

Неделя родного языка и якутской письменности прошла на высоком уровне. Достигнуты воспитательные, образовательные, развивающие цели. Данное мероприятие было высоко оценено родителями обучающихся и гостями.

 

Васильева Аида Николаевна -учитель якутского языка и литературы

Неделя родного языка и якутской письменности

В нашей школе с 13 по 17 февраля 2017г. в соответствии с планом работы школы и в рамках дней якутской письменности проведена неделя родного языка,  приуроченная  к 125-летию первого ученого-лингвиста, создателя якутского алфавита и видного общественного деятеля Якутии С.А.Новгородова. Организаторы  учителя якутского языка и литературы Васильева А.Н., Христофорова Н.Н. при поддержке директора школы Таюрской Т.С.

На организацию и проведение недели были охвачены педагоги, учащиеся младшего и среднего звена, родители. Подготовительная часть состояла из составления плана и сценариев, а также оформления места проведения мероприятий на якутскую тематику. В фойе школы был развешан плакат с высказыванием  о значении родного языка, салама с якутскими узорами на стене. Этажи школы украшены  якутскими пословицами и поговорками  с переводом на русский язык в форме чаппараах-попоны. Сцена актового зала оформлена атрибутами праздника ысыах. На заднем плане молодые березки и три сэргэ, украшенные саламой при восходе солнца. Выставлена якутская утварь-чороны, кытыйа на фоне чаппарах. Передний план украшен любимыми цветами якутов – сардаана, как символ любви, добра и счастья.

В рамках недели проведены следующие мероприятия:

  • якутские настольные игры для детей;
  • показ презентаций, фильмов про Якутию;
  • заочная викторина «Я-якутянин»;
  • час поэзии «О любви»;
  • творческий проект Гоголева В.И.«Уол о5о – Ураанхай туЬэ»;
  • встреча с народной поэтессой Якутии, председателем Союза писателей РС(Я) Харлампьевой Н.И.;
  • классные часы «По страницам родного края» с 1 по 9 классы;
  • закрытие недели с участием ветерана труда,  отличника культуры и  печати РС(Я) Будищева Р.П.

Все обучающиеся, классные руководители, учителя- предметники, библиотекари, принявшие активное участие на мероприятиях, были награждены грамотами, сертификатами.

Неделя родного языка и якутской письменности прошла на высоком уровне. Достигнуты воспитательные, образовательные, развивающие цели. Данное мероприятие было высоко оценено родителями обучающихся и гостями.

 

Васильева Аида Николаевна -учитель якутского языка и литературы

Саха тыла – тереебут тылбыт Саха тыла – ийэ тылбыт

Ийэ тыл уонна сурук-бичик күнүн көрсө Дьокуускай куорат 33 нүөмэрдээх орто оскуолатыгар алын сүһүөх үөрэнээччилэригэр нэдиэлэни арыйыыга улахан тэрээһин буолан ааста. О5олор, учууталлар уонна төрөппүттэр көмөлөрүнэн, бу күн оскуола үөрэнээччилэрин киирэр аантан са5алаан сахалыы сиэдэрэйдик киэргэтиллэн, саламаланан көрүстэ. Сандалы остуол тула о5олор сахалыы остуол оонньууларыгар күрэхтэстилэр.

Тэрээһини  үөрүүлээхтик      оскуола иһинэн   дьарыктанар «Карусель» үҥкүү      куруһуогун (салайааччы        Обулахова М.Н.)  2б, 2в кылааһын оҕолоро «Дети земли  Олонхо» диэн үҥкүүлэринэн арыйдылар. Оскуола салайааччыта Тамара Семеновна Таюрская саха оҕото бэйэтин саҥарар сахалыы тылын сүтэрбэтин, умнубатын туһугар иитиигэ улахан оруолу төрөппүт, учуутал олук уурарын бэлиэтээтэ. Ол кэннэ алын сүһүөх үөрэнээччилэрэ бэйэлэрин кылаастарын билиһиннэрэн бииртэн биир кэрэхсэбиллээх нүөмэрдэри көрдөрдүлэр. Оҕолор кырдьык даҕаны, «мин сахабын, мин сахалыы саҥарабын» диэн саха поэттарын хоһоонноруттан быһа тардан, уус-ураннык ааҕан иһитиннэрдилэр. Түмүгэр, С.Зверев-Кыыл Уола төрүттээбит киэҥник биллэр «Оһуор» үҥкүүтүгэр бары туран флешмоб уонна оһуокай үҥкүүлээтилэр. Бу күн саҥа сонун үгэскэ олоҕуран, үөрэнээччилэр уонна учууталлар сахалыы таҥастарын кэтэн олорон үөрэннилэр.

Тэрээһин сыалын-соругун: саха тыла сүппэтин, умнуллубатын туһугар оҕолору умсугутуу, төрөөбүт дойдуга тапталы, ытыктабылы, киэн туттууну иҥэрии, оҕолору патриотическай тыыҥҥа, Ийэ дойдуга бэриниилээх буолууга иитии, тыл, этии, тыл-өс култууратын сайыннарыыны толору ситтэ.

Христофорова Н.Н.- 2 «в» кылаас салайааччыта

 

 

В рамках Дней якутской письменности с 13.02 по 15.02 в школе прошли интересные мероприятия

В рамках Дней якутской письменности с 13.02 по 15.02 в школе прошли интересные мероприятия: выставка книг местных издательств, час поэзии  “О любви”, творческий проект В.И.Гоголева для мальчиков, встречи с интересными людьми: Н.И.  Харлампьевой-председатель Союза писателей Якутии, народный поэт Якутии; Р.П. Будищевым-ветеран труда, отличник печати и культуры РС(Я), хомусист-импровизатор; И.Е.Степановым-сотрудник налоговой службы.

Городской ежегодный конкурс «Я – якутянин»

Муус устар 11 кунугэр сыл ахсын буоларын курдук, ‘’Айыы кыЬатын» оскуолатыгар «Я – якутянин» диэн ааттаах улахан тэрээЬиннээх конкурус урдук таЬымнаахтык буолан ааста .  Быйыл  ессе  интэриэЬинэй , сомо5отуулаах буолла.  Уопсайа 11 оскуола кэлэн кытынна.  Бастакы миэстэни ГКГ,  иккис – биЬиги оскуолабыт,  уЬус   – 1 №-дээх  оскуола  ылла. БиЬиги  оскуолабытыттан 3 тереппут,  3 о5о кытынна.  3 в кылаас тереппутэ Саргылана Григорьевна уолунаан Мишалыын, 4 в кылаастан Ильина Антонина Антоновна кыыЬа Ангелиналыын,  5 е кылаастан Иванова Октябрина Григорьевна уола Никиталыын кытыннылар. Оонньуулары 10 этапка араартаан, Саха сиригэр олорор араас омуктар культураларын, историяларын, географияларын, танастарын-саптарын, оонньууларын теЬе  билэллэрин ыйытан,  бэйэлэрэ кэпсээн,  кердерен оонньоттулар. БиЬиги республикабытыгар себулээн олохсуйбут омуктар тустарынан элбэх билии ыллыбыт.  Бу омуктар бэйэлэрин тылларын-естерун,  культураларын  илдьэ сылдьалларын биЬиги сехтубут, махтайдыбыт,  бэйэбит дойдубут историятын, культуратын ере тутуохтаахпытын,  илдьэ сылдьыахтаахпытын  атын о5олорго,  дьоммутугар кэпсиэхпит диэн уерэн-кетен дьиэбитигэр тар5астыбыт.

Васильева А.Н – саха тылын уонна

литературатын учуутала,

Христофорова Н.Н. – саха тыллаах начаалынай

кылаас учуутала

Сахалыы ааттар

БиЬиги ааты улахан суолталаах дьыала курдук санаабаппыт. Ону оскуолабытыгар анкета ыыта сылдьан дьэ биллибит. Угус о5о «Ити туохха нааданый?  То5о ыйыта5ытый? Аат хайдах да буоллун,» – диэн хоруйдууллар.

Ол гынан баран, дьин иЬигэр киирдэххэ аат улахан суолталаах. Ааты сахатытар туЬунан диэн ыстатыйа5а аат суолтата маннык быЬаарыллар: «Туох ханнык барыта бастатан тута сылдьар ньуура – сирэйгин кэнниттэн аата буолар».

БиЬиги хаЬан эрэ дьин сахалыы араспаанньалаах, ааттаах буола сылдьыбыппыт. Сахалыы араспаанньа киЬи хантан хааннаа5ын, кимтэн кииннээ5ин этэн биэрэр буолуохтаах. Холобура: Боотула (УеЬээ Булууттэн теруттээх киЬи буолуохтаах). Онтон билигин тугу да эппэт, кэпсээбэт Ивановтар, Петровтар, Сидоровтар буола сылдьабыт.

Сахалыы аат киЬи кимин-тугун, хайда5ын кэпсиир, киЬини харыстыыр суолталаах. Холобура: Куннэй диэн кыыс аата олус дирин суолталаах, кунтэн теруттээх кунду аат. Сиргэ олох тердун – куну, куннэ сугуруйууну туЬулуур аат.

Ньургун диэн уол аатын ылыахха. О5олорун киЬи эрэнэр, кытаанах санаалаах, тулуурдаах, сис киЬи буола ууннун, улааттын, ситии-хотуу диэн ба5а санааттан тереппут о5отугар Ньургун диэн ааты биэрэр, инэрэр.БиЬиги сахалар, то5о нууччалыын ааттаахпытый, араспаанньалаахпытый? Бу ыйытыы элбэх сахалыы да, атын омук дьолун дьиктиргэтэр, долгутар буолуохтаах. Бу нууччатыйан дуу эбэтэр бэйэ дьин сахалыы аатытан кыбыстыы дуу? Бу ыйытыыга хоруй элбэх буолуохтаах.

БиЬиги Саха республикатын киин куоратыгар, Дьокуускайга олоробут, 33№-дээх оскуола 8В кылааЬыгар уерэнэбит. БиЬиги оскуолабытыгар сахалыы араспаанньалаах, ааттаах хас о5о баарын билээри кыра чинчийэр улэни ыыттыбыт. Анкета уонна кылаас сурунаалынан, о5олор испииЬэктэрин уерэтии улэлэрэ ыытылынна. Барыта бу улэнэн 1020 о5о хабылынна (5-11 кылаастар). Бу о5олортон сахалыы ааттаах 80 о5о (9,4%). Сахалыы араспаанньалаах  16 о5о баар. БиЬиги санаабытыгар сахалыы ааттаах дьоннор – айыы о5олоро. Сахалыы ааттаах о5о саха тыыннанан улаатар. Ийэ дойдутун, дьонун-сэргэтин таптыыр киЬи буолар. Сахалыы ааттаммыт о5олор ааттарынан олус киэн тутталлар эбит. Ол биЬигини уердэр. Сахалыы ааттанан бу биЬиги омук быЬыытынан уратыбыт буолар. Билинни бириэмэ5э сахалыы ааттаныы киэнник тар5анан эрэр диэххэ сеп. Ол гынан баран араас тугэннэр баар буолаллар: сорох сахалыы ааттаах о5олору кулуу гыналлар. Ол кинилэр кыайан ейдеебеттеруттэн, намыЬах иитиилээхтэриттэн тахсар. Онон саха ыалыгар аат суолтатын ейдетер улэтэ наада! Ол эрэн сахалыы аат олус кэрэтик иЬиллэр. Ааттар бары истин иЬирэх суолталаахтар, дирин ис хоЬоонноохтор. Ону учугэйдик чинчийиэххэ, уерэтиэххэ наада.

 

Инна Винокурова, Степанида Стрекаловская  – 8в кылаас уерэнээччилэрэ

Безымянный

Тереебут сyрyк-бичик куннэрэ

БиЬиги оскуолабытыгар  олунньу ый куннэригэр тереебут тыл, сурук-бичик кунугэр аналлаах икки улахан тэрээЬин ере кууруулээхтик буолан ааста. Алын кылаас уерэнээччилэригэр «Кимтэн кииннээх, хантан хааннаах киЬи буолабыный?» диэн сорудахха саха тыллаах кылаас о5олоро олус бэрт, интэриэЬинэй улэлэри кердерен, бэйэлэрин тылларынан кэпсээн, улахан сэнээриини ыллылар. Кылаас салайааччылара да, тереппуттэр да уерэн-кетен тар5астылар. Ефремова Карина(3Вкылаас) улэтин ессе салгыы сайыннаран, ырытан, чинчийэн «Инники хардыы» диэн НПК кыттарыгар субэлээтилэр.

Иккис улахан тэрээЬининэн «Час поэзии» диэн литературнай монтаж   буолан ааста. Манна 4 кылаастан 17 о5о саха поэттарын хоЬооннорун быЬа тардыыларын аа5ан иЬитиннэрдилэр. Ийэ5э, тереппуккэ, тереебут дойдуга, тереебут тылга таптал туЬунан араас хоЬооннору аахтылар. Хас биирдии кыттааччыга сертификат, грамота туттарылынна. Бу литературнай монтаЬы иилээн-са5алаан 7В кылаас уерэнээччилэрэ Слепцова Елена, Федоров Тимур ыыттылар. УЬус улэбитинэн хас сахалыы ааттаах о5о биЬиги оскуолабытыгар уерэнэрин билэргэ анкетирование 8В кылаас уерэнээччилэрэ ыыттылар. Винокурова Инна, Стрекаловская Степанида  бу улэ туЬунан «Кэскил» хаЬыакка суруйан ыытыахтара.

Инникитин да5аны маннык таЬымнаах улэлэр буола турдуннар. Саха5ыт санатын таптаан, сахалыы тылгытын харыстаан!

Васильева А.Н – саха тылын уонна литературатын учуутала

1 2

 

 

«Класс-интеллект»

Биґиги оскуолабытыгар 2 сылын «Класс-интеллект» диэн ааттаах бырайыак ситиґиилээхтик улэлиир. Бу бырайыагы  µірэх чааґыгар директоры солбуйааччы Будищева Наталья Николаевна иилээн-са±алаан улэлэтэр. Бырайыак туґунан кылгастык билиґиннэрэр буоллахха маннык. Биир ый устатын тухары холобур, 6 кылаастарга ый бастакы нэдиэлэтигэр «Культурологическай срез» диэн ыытыллар. Манна кылаас о±отун бµтµннµµтµн тест толотторон,  хас биирдии µірэнээччи уопсай билиитин, сайдыытын бэрэбиэкэлииллэр. Иккис нэдиэлэ±э хас биирдии предмет аайыттан µстµµ боппуруос бэриллэн, о±о µірэх іттµнэн билиитин бэрэбиэркэлээґин, тургутан кірµµ ыытыллар. Ый бµтµµтµгэр хас биирдии кылаас бэйэтэ талан ылбыт тиэмэтин интеллектуальнай презентация быґыытынан кімµскµµр. Талан ылбыт соруда±ын хайа ба±ар іттµттэн ситиґиилээхтик кімµскµіхтээх, толору бары іттµттэн арыйыахтаах. Ый устата кылаас бµтµннµµтэ бэлэмнэнэн, µірэтэн, кірііччµлэр иннилэригэр толорор. Бу бырайыакка µірэнээччи уонна кылаас салайааччыта эрэ буолбакка, тіріппµттэри кытта алтыґан улэлээґин тµмµгэ кестер. Биґиги 6 «в» кылаас µірэнэээччилэрэ бу сылга «Осень.Очей очарованье» диэн ааттаах тиэмэни талбыппыт. Ый устата олус кыґаллан, кылаас салайааччытын  кытта о±олор, тіріппµттэр буолан улэлээбиппит. Хас биирдии кылаас дьикти бииртэн биир олус интэриэґинэй µлэлэри кірдірін, саала±а мустубут кірііччµлэри, тіріппµттэри, о±олору, ону таґынан, дьµµллµµр сµбэни сіхтірбµттэрэ. Дьµµллµµр сµбэ±э эдэр учууталлар уонна оскуола самоуправлениетыттан улахан кылаас µірэнээччилэрэ сіптііх сµбэни ылан маннык номинацияларга тиксибиппит:
6 «а» – «За творчество и вдохновение»
6 «б» – «Мой родной край»
6 «в» – «Как прекрасен этот мир»
6 «г» – «Интеллектуальный олимп»
6 «д» – «Движение – это жизнь».        

Маннык бырайыактар баар буоланнар, о±о сайдар, улаатар, билиитэ кэІиир,µірэххэ дьулуґар, дьону-сэргэни кытта алтыґа, кэпсэтэ µірэнэр. Инникитин да±аны, маннык интэриэґинэй бырайыактар буола турдуннар.

4 «е» кылааска мини-спектакль


Бу ый ахсынньы 4 күнүгэр 4 «е» кылаас үөрэнээччилэрэ Корней Иванович Чуковскай айымньыларыгар олоҕуран, кылаас таҺынааҕы ааҕыылары өрө күүрүүлээхтик ыыттылар. Кылаас салайааччыта Христофорова Надежда Никитична 27 үөрэнээччилээх «Краденое солнце» диэн айымньытыгар олоҕуран, мини-спектакль туруоран көрдөрдулэр. Оҕолор үөрэ-көтө оруолларга  баҕа санааларынан,  бэйэлэрин илиилэринэн мааскалары, атрибуттары оҥостоннор, умсугуйан туран, оонньоотулар. Бу туруорууларын Дьокуускай куорат 21№-дээх орто оскуолатын «3D» библиотекаҕа, 1 уонна 4 кылаас уөрэнээччилэрин иннигэр ситиҺиилээхтик оонньоон көрдөрдулэр, көрөөччу истиҥ биҺирэбилин ыллылар. Кыра сүҺүөх кылаастарга оҕо төрөөбүт тылынан сөпкө, ыраастык саҥарарын ситиҺэр туҺугар  кылаас таҺынан ааҕыы уруоктарыгар, ону сэргэ араас ыытыллар тэрээҺиннэргэ, төрөппүттэри кытта ыкса сибээҺи, сыҺыаны эрэйэрэ саарбаҕа суох.
1 «в» кылаас үөрэнээччилэригэр (кылаас салайааччыта Заровняөва Е.Н.) испиктээкиллэрин оонньоон көрдөрдүлэр. Оҕолор сүрдээҕин интэриэҺиргээн, умсугуйан туран, көрдүлэр-иҺиттилэр, инникитин даҕаны өссө интэриэҺинэй туруоруулары күүтэллэрин туҺунан баҕа санааларын эттилэр. Уопсайынан,  оҕолор бэйэлэрэ баҕа санааларынан, кыахтарынан маннык туруоруулары көрдөрүүлэрэ – оҕону кэнэҕэски өттугэр сайыннарар, иитэр сыаллаах буоларга, кинигэни, айымньылары таптаан, умсугуйан ааҕарга, суруйааччылар айымньыларын араара-билэ уөрэнэллэригэр туҺалаах.

Васильева А.Н. – саха тылын
уонна литературатын учуутала

ИЙЭ KYHYHЭН Э5ЭРДЭ


КҮН КҮБЭЙЭ ИЙЭҔЭ
Уйулҕан
Бу орто дойдуга
Бүгүн тураҕын,
Олох киэҥ аартыгын
Эрчимнээхтик тэлэн.

Күн сирин көрдөрбүт
Күн күбэйэ Ийэҥ,
Илгэлээх тапталар
Таалалаан улаатан.

Махтал тыллара
Эйиэхэ ананар,
Күн сирин көрдөрбүт
Күн күбэйэ Ийэҕэ.

Эҕэрдэ Ийэҕэ
Иһирэх киһиэхэ,
Күн сирин көрдөрбүт
Күн күбэйэ, Ийэҕэ!!!

Ааттарбыт суолталара

А
Айаал – айааччы, үчүгэйи оҥорооччу
Айаана – айааччы, үчүгэйи оҥорооччу
Айан – айан диэнтэн, үтүө суолу тутуһааччы
Айантай – айан диэнтэн
Айастаан – ай диэнтэн, үтүөнү оҥорооччу
Айтал – кэрэни, талбаны айааччы
Айталыына – ый курдук ыраас, кэрэ
Айхал – айыы кэл диэнтэн, таҥараттан төрүттээх
Айхаана – айыы кэл диэнтэн, таҥараттан төрүттээх
Айыына – ай диэнтэн, үтүөнү-кэрэни оҥорооччу
Алаас – алаас диэнтэн, саха олоҕун төрүттээччи
Албан – үтүө ааттаах-сурахтаах
Алгыс – үтүө тыллаах-өстөөх
Алгыстаана – үтүө тыллаах-өстөөх
Аман – чэгиэн, чэбдик
Амаана – чэгиэн, чэбдик
Арчын – ыраастааччы, быыһааччы-абырааччы
Арчыына – ыраастааччы, быыһааччы-абырааччы
Арылхан – ыраас, чаҕылхай
Аталамы – ат уола диэнтэн, Дьөһөгөйтөн төрүттээх

 

Ааттарбыт суолталара:
А
Айаал – айааччы, үчүгэйи оҥорооччу
Айаана – айааччы, үчүгэйи оҥорооччу
Айан – айан диэнтэн, үтүө суолу тутуһааччы
Айантай – айан диэнтэн
Айастаан – ай диэнтэн, үтүөнү оҥорооччу
Айтал – кэрэни, талбаны айааччы
Айталыына – ый курдук ыраас, кэрэ
Айхал – айыы кэл диэнтэн, таҥараттан төрүттээх
Айхаана – айыы кэл диэнтэн, таҥараттан төрүттээх
Айыына – ай диэнтэн, үтүөнү-кэрэни оҥорооччу
Алаас – алаас диэнтэн, саха олоҕун төрүттээччи
Албан – үтүө ааттаах-сурахтаах
Алгыс – үтүө тыллаах-өстөөх
Алгыстаана – үтүө тыллаах-өстөөх
Аман – чэгиэн, чэбдик
Амаана – чэгиэн, чэбдик
Арчын – ыраастааччы, быыһааччы-абырааччы
Арчыына – ыраастааччы, быыһааччы-абырааччы
Арылхан – ыраас, чаҕылхай
Аталамы – ат уола диэнтэн, Дьөһөгөйтөн төрүттээх
Б
Байаана – элбэх уйгуну-быйаҥы илдьэ сылдьааччы
Байан – элбэх уйгуну-быйаҥы илдьэ сылдьааччы
Байанай – Байанайтан төрүттээх
Байдам – баайы-дуолу бас билээччи
Барахсаана – тапталлаах, харыстабыллаах
Барахсан – тапталлаах, харыстабыллаах
Барылан – баайы-дуолу бас билээччи
Боотур – көмүскээччи, араҥаччылааччы
Быйаҥ – уйгуну оҥорооччу
Быйаман – уйгуну оҥорооччу
Д
Дабаан – үрдүккэ дьулуһааччы
Дайаана – кынаттаах курдук чэпчэки, сэргэх
Дайан – кынаттаах курдук чэпчэки, сэргэх
Далаана – далан диэнтэн: киэҥ-холку майгылаах
Далан – киэҥ-холку майгылаах
Далбара – элбэх астаах-үөллээх
Далбар – элбэх астаах-үөллээх
Далбарай – күөрэгэй курдук кэрэ
Дархан – ытыктабыллаах, дьоһуннаах
Добун – ыарахантан толлубат
Дойду – сирдээх-уоттаах төрүт киһи
Дойдууна – сирдээх-уоттаах төрүт киһи
Долун – кыайыылаах-хотуулаах
Долгууна – сымнаҕас-эйэҕэс майгылаах
Дэлэгэй – холку майгыннаах
Дэлэм – баайдаах-дуоллаах
Дыгын – үтүө төрүттээх
Дь
Дьулус – ылыммыт дьыалатын толорооччу
Дьулустаан – ылыммыт дьыалатын толорооччу
Дьулусхан – инникини оһорооччу
Дьулуур – моһоллортон иҥнибэт
Дьурустаан – үрдүк, көнө уҥуохтаах
К
Кудай – таҥараттан төрүттээх
Кудук – уйгуну-быйаҥы биэрээччи
Кунай – ыйаҥ төрдө
Кустук – кустук курдук чаҕылхай
Кустуктаана – кустук курдук чаҕылхай
Күбэйэ – дьиэ-кэргэн төрдө буолааччы
Күндүл – сырдык, чаҕылхай
Күндүмэн – сырдык, чаҕылхай
Күндүүнэ – үчүгэй, кэрэ
Күннэй – күн курдук ыраас, кэрэ
Күөрэгэй – күөрэгэй курдук истиҥ, тапталлаах
Кыталыына – кыталык курдук кэрэ
Кэнчээри – кэскиллээх
Кэрэмэн – үчүгэй, тапталлаах
Кэрэчээнэ – үчүгэй, тапталлаах
Кэскил – сайдар, үүнэр кыахтаах
Кэскилээнэ – сайдар, үүнэр кыахтаах
М
Мичил – үөрүү-көтүү аргыстаах
Мичийэ – үөрүү-көтүү аргыстаах
Мичилээнэ – үөрүү-көтүү аргыстаах
Мургун – бастыҥ, инники сылдьааччы
Мүлдьү – моһолу туорааччы
Н, НЬ
Нарыйа – эйэҕэс, сымнаҕас, истиҥ
Намыына – эйэҕэс, амарах
Ньургуйаана – нарын, ыраас
Ньургун – бастыҥ, чулуу
Ньургустаан – ыараханнартан толлубат
Ньургустаана – нарын, ыраас
Ньургуһун – ньургуһун курдук кэрэ
Ньургууна – ньургуһун курдук кэрэ
О, Ө
Одун – таҥараттан төрүттээх
Өктөм – чэгиэн-доруобай
Өнөр – үүнэр-сайдар
Өркөн – айыылартан бэлиэлээх
С
Сааскыйа – саас курдук чэбдик
Саарын – бэйэтигэр эрэнэр
Сайаана – сайдар, үүнэр кэскиллээх
Сайдам – сайдыыны ылааччы
Сайдыына – үтүө сабыдыаллаах
Саймыына – үтүө сабыдыаллаах
Сайыына – сайыны аҕалааччы
Самаана – саас курдук чэбдик
Санаайа – үчүгэй ыралаах
Сандар – ыраас, чэбдик
Сандаара – ыраас, чэбдик
Сандал – ыраас, чэбдик
Сандаман – ыраас, чэбдик
Саргылаана – дьолу-соргуну аҕалааччы
Саргын – дьолу-соргуну агалааччы
Сардаана – сардаана курдук кэрэ
Сарыада – сарыал курдук сырдык
Сахаайа – таҥараттан төрүттээх
Сулус – сулус курдук сытыы, чаҕылхай
Сулустаана – сулус курдук сытыы, чаҕылхай
Сүргэн – күүстээх санаалаах
Сырал – сылаас, эйэҕэс
Сырама – сылаас, эйэҕэс
Сэргэ – төрүт буолааччы
Сэргэх – өйдөөх-санаалаах
Т
Тайбыыр – үтүө санааны биэрээччи
Талба – үтүө, бастыҥ
Талбаана – үтүө, бастыҥ
Талбан – үтүө, бастыҥ
Талыман – үтүө, бастыҥ
Таман – үчүгэй дьүһүннээх
Толбон – сырдык, чаҕылхай
Толлуман – ыарахантан толлубат
Туйаара – күөрэгэй курдук кэрэ
Туйаарыма – нарын кэрэ
Туйгун – бастыҥ, чулуу
Туйгууна – бастыҥ, чулуу
Туймаада – киэҥ-куоҥ, дэлэгэй
Туллуктаана – туллук курдук кэрэ
Тулуй – ыарахантан толлубат
Тулуйхан – ыарахантан толлубат
Туналыына – сырдык, ыраас
Тупсун – үчүгэй, кэрэ
Тупсууна – үчүгэй, кэрэ
Тургун – ыарахаттары кыайааччы
Тускун – үтүөнү оҥорооччу
Тускууна – үтүөнү оҥорооччу
Түмэн – холбуур, түмэр
У
Уйгун – баайдаах-дуоллаах
Уйгууна – баайдаах-дуоллаах
Умсуура – үчүгэй ыралаах
Уран – сатабыллаах
Ураана – сатабыллаах
Урсун – киэҥ-куоҥ, дэлэгэй
Урсууна – киэҥ-куоҥ, дэлэгэй
Уххан – дьулуурдаах, көхтөөх
Х
Хаачылаана – үтүөнү-кэрэни оҥорооччу
Харыстаана – көмүскэллээх
Харысхан – көмүскэллээх
Хоһуун – кыайыылаах-хотуулаах
Хотой – хотой курдук кыахтаах
Хотууна – баайы-дуолу бас билээччи
Хомус – абылаҥнаах-тардылыктаах
Ч
Чэлгийээнэ – үүнэр-төлөһүйэр
Чөмчүүнэ – чөмчүүк курдук кэрэ
Чэмэлиинэ – ыраас, чэгиэн
Э
Эллэй – или төрүттээччи
Эркин – тирэх буолааччы
Эрчим – күүстээх-уохтаах
Эрэл – үтүөнү аҕалар кыахтаах.

Якутские имена

Сахалыы ааккытын  интэриэґиргээн көрүҥ эрэ! Бастаан сахалыы ааттар төрөөбүт ыйынан, күнүнэн бэриллибиттэр, онтон бу ааттарбыт суолталара суруллубут.

I. ТОХСУННЬУ
1, 2 – Тускун, Кэскилээнэ
3, 4 – Албан, Айыына
5, 6 – Харысхан, Барахсаана
7, 8 – Эркин, Хотууна
9, 10 – Талбан, Сахаайа
11, 12 – Талыман, Күндүүнэ
13, 14 – Арылхан, Саргылаана
15, 16 – Айастаан, Сайдыына
17, 18 – Мургун, Намыйа
19, 20 – Дойду, Чөмчүүнэ
21, 22 – Айхал, Сыралыма
23, 24 – Хомус, Алаайа
25, 26 – Алгыс, Туйаарыма
27, 28 – Уран, Уйгууна
29, 30 – Дабаан, Алгыстаана
31 – Айаал, Санаайа

II. ОЛУННЬУ
1, 2 – Одун, Арчыына
3, 4 – Сулустаан, Тупсууна
5, 6 – Өркөн, Күбэйэ
7, 8 – Тулуй, Туйгууна
9, 10 – Сүргэн, Мичийэ
11, 12 – Тускун, Сандаара
13, 14 – Талбан, Харыстаана
15, 16 – Эрчим, Дойдууна
17, 18 – Тургун, Нарыйа
19, 20 – Кэскил, Күндүүнэ
21, 22 – Мургун, Хотууна
23, 24 – Ньургустаан, Талбаана
25, 26 – Арчын, Кэрэчээнэ
27, 28 – Далан, Умсуура
29 – Айастаан, Алгыстаана
III. КУЛУН ТУТАР
1, 2 – Айастаан, Күннэй
3, 4 – Саарын, Сахаайа
5, 6 – Айан, Тускулаана
7, 8 – Аталамы, Айгыына
9, 10 – Айаал, Барахсаана
11, 12 – Аман, Туйаарыма
13, 14 – Ньургун, Айыына
15, 16 – Мүлдьү, Айаана
17, 18 – Туйгун, Мичийэ
19, 20 – Айхал, Дойдууна
21, 22 – Тулуй, Алгыстаана
23, 24 – Күндүмэн, Санаайа
25, 26 – Толбон, Туллуктаана
27, 28 – Тускун, Кэскилээнэ
29, 30 – Дьулустаан, Тупсууна
31 – Быйаман, Арчыына

IV. МУУС УСТАР
1, 2 – Сайдам, Нарыйа
3, 4 – Уран, Айыына
5, 6 – Ньургун, Күндүүнэ
7,8 – Сандал, Сааскыйа
9, 10 – Чаҕыл, Кыталыына
11, 12 – Айтал, Чэмэлиинэ
13, 14 – Эрчим, Туйаарыма
15, 16 – Айаал, Күбэйэ
17, 18 – Хомустаан, Талбаана
19, 20 – Айан, Сандаара
21, 22 – Арылхан, Сахаайа
23, 24 – Саарын, Кэрэчээнэ
25, 26 – Кэрэмэн, Сайыына
27, 28 – Толбон, Күннэй
29, 30 – Алгыс, Намыына
V. ЫАМ ЫЙА
1, 2 – Ньургууна, Эллэй
3, 4 – Сарыада, Харысхан
5, 6 – Сааскыйа, Айастаан
7, 8 – Ньургуһун, Арылхан
9, 10 – Чэлгийээнэ, Күндүмэн
11,12 – Күөрэгэй, Сандал
13,14 – Күннэй, Талыман
15,16 – Күбэйэ, Ньургун
17,18 – Сыралыма, Хомустаан
19,20 – Туйаара, Алаас
21,22 – Айыына, Талбан
23,24 – Тупсууна, Дьулустаан
25,26 – Нарыйа, Тускун
27,28 – Чэмэлиинэ, Айаал
29,30 – Айгыына, Аман
31 – Дойдууна, Арчын
VI. БЭС ЫЙА
1, 2 – Уйгууна, Эллэй
3, 4 – Күөрэгэй, Сандал
5, 6 – Самаана, Кэскил
7, 8 – Алгыстаана, Байан
9, 10 – Чэлгийээнэ, Байдам
11, 12 – Туйаара, Харысхан
13, 14 – Сардаана, Эрэл
15, 16 – Ньургуйаана, Мургун
17, 18 – Долгууна, Далбар
19, 20 – Сарыада, Күндүл
21, 22 – Сыралыма, Сэргэ
23, 24 – Сайыына, Барахсан
25, 26 – Саргылаана, Ньургун
27, 28 – Намыына, Тайбыыр
29, 30 – Дайаана, Кудук
VII. ОТ ЫЙА
1, 2 – Нарыйа, Байдам
3, 4 – Мичийэ, Тайбыыр
5, 6 – Дойдууна, Кудук
7, 8 – Айгыына, Алгыс
9,10 – Умсуура, Быйаман
11,12 – Чэлгийээнэ, Дьулуур
13,14 – Самаана, Кунай
15,16 – Күннэй, Кустуктаан
17,18 – Байаана, Күндүл
19,20 – Чэмэлиинэ, Толлуман
21,22 – Сайыына, Дэлэгэй
23,24 – Намыына, Быйаман
25,26 – Далаана, Тургун
27,28 – Күөрэгэй, Уйгун
29,30 – Дайаана, Дойду
31 – Арчыына, Алаас
VIII. АТЫРДЬЫХ ЫЙА
1, 2 – Ньургустаана, Уйгун
3, 4 – Сарыада, Күндүмэн
5, 6 – Айыына, Арчын
7, 8 – Долгууна, Сандаман
9,10 – Барахсаана, Ньургун
11,12 – Тускулаана, Кэнчээри
13,14 – Талбаана, Кустуктаан
15,16 – Күннэй, Харысхан
17,18 – Сайыына, Эрэл
19,20 – Саргылаана, Толлуман
21,22 – Уйгууна, Саргын
23,24 – Саймыына, Аман
25, 26 – Байаана, Быйаман
27,28 – Дайаана, Таман
29,30 – Намыйа, Талыман
31 – Мичийэ, Талбан
IX. БАЛАҔАН ЫЙА
1, 2 – Умсуура, Уран
3, 4 – Урсууна, Дархан
5, 6 – Айыына, Кудай
7, 8 – Намыйа, Эркин
9, 10 – Санаайа, Талбан
11, 12 – Айталыына, Сүргэн
13, 14 – Саргылаана, Далан
15, 16 – Кэскилээнэ, Тулуй
17, 18 – Арчыына, Кэнчээри
19, 20 – Талбаана, Сулустаан
21, 22 – Чөмчүүнэ, Харысхан
23, 24 – Хаачылаана, Эрэл
25, 26 – Туйгууна, Добун
27, 28 – Сыралыма, Уххан
29, 30 – Күндүүнэ, Айтал
X. АЛТЫННЬЫ
1, 2 – Хотой, Тускулаана
3, 4 – Дархан, Айаана
5, 6 – Боотур, Хотууна
7, 8 – Саарын, Туймаада
9,10 – Албан, Туйгууна
11,12 – Саргын, Хаачылаана
13,14 – Айан, Туйаарыма
15,16 – Дьулусхан, Нарыйа
17,18 – Долун, Санаайа
19,20 – Сулустаан, Туллуктаана
21,22 – Күндүмэн, Кэскилээнэ
23,24 – Хоһуун, Айталыына
25,26 – Толлуман, Күндүүнэ
27,28 – Ньургустаан, Алгыстаана
29,30 – Өркөн, Харыстаана
31 – Ньургун, Сыралыма
XI. СЭТИННЬИ
1, 2 – Байанай, Уйгууна
3, 4 – Барылан, Айталыына
5, 6 – Байдам, Барахсаана
7, 8 – Дэлэгэй, Далбаара
9,10 – Саргын, Хаачылаана
11,12 – Сулустаан, Харыстаана
13,14 – Талбан, Тускулаана
15,16 – Уххан, Сахаайа
17,18 – Добун, Нарыйа
19,20 – Дабыл, Байаана
21,22 – Айтал, Мичийэ
23,24 – Байан, Айыына
25,26 – Дархан, Ньургустаана
27,28 – Кэрэмэн, Санаайа
29,30 – Айаал, Күбэйэ
XII. АХСЫННЬЫ
1, 2 – Добун, Саргылаана
3, 4 – Сүргэн, Сайаана
5, 6 – Таман, Кэрэчээнэ
7,8 – Барылан, Туймаада
9, 10 – Эрэл, Айыына
11, 12 – Аман, Кэскилээнэ
13, 14 – Тускун, Ньургуйаана
15, 16 – Талбан, Хаачылаана
17, 18 – Мургун, Сайдыына
19, 20 – Дабаан, Намыына
21, 22 – Түмэн, Сахаайа
23, 24 – Дьулуур, Айталыына
25, 26 – Сайдам, Туйгууна
27, 28 – Тургун, Алгыстаана
29, 30 – Саргын, Күбэйэ
31 – Айастаан, Күндүүнэ

Якутские названия месяцев

Познакомтьесь, названия месяцев на якутском языке.

Январь – Тохсунньу
Февраль – Олунньу
Март – Кулун тутар
Апрель – Муус устар
Май – Ыам ыйа
Июнь – Бэс ыйа
Июль – От ыйа
Август – Атырдьах ыйа
Сентябрь – Балаҕан ыйа
Октябрь – Алтынньы
Ноябрь – Сэтинньи
Декабрь – Ахсынньы

Күн суруллуутугар сахалыы бастаан сыла, онтон ыйа, онтон дьэ күнэ буолар. Холобур: 2014 сыл алтынньы 1 күнэ.

Гоголев В.И.- айыл5аттан уйдарылаах Уйул5ан

Василий Иннокентьевич Гоголев – Уйулҕан

Василий Иннокентьевич Мэҥэ-Хаҥалас Балыктааҕыттан төрүттээх.
Дьокуускай куорат 33 № орто оскуолатыгар уруһуй, технология  учууталынан ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьар.
Василий Иннокентьевич сүрүн үлэтин таһынан айар үлэнэн утумнаахтык дьарыктанар. Ол курдук Үөһээ Бүлүүгэ үлэлии сылдьан, холуобунай ирдэбил үлэтин сырдатар, «Суор тиһэх кыланыыта», -диэн видеодетектив сценарийын суруйан, уус- уран киинэ устубута. 2000 с. Дьокуускай куоракка, республикаҕа дьон-сэргэ киэҥ биһирэбилин ылбыта.
Василий Иннокентьевич хоһоон айар эбит буоллаҕына кэлин бэйэтин прозаҕа холонон көрөр баҕа санаатын толорон, икки сэһэни суруйан кинигэ таһаартарда. Бастакы, Аҕа  Дойдуну көмүскүүр сэрии сылларыгар, 1942с. чурапчы оройуонун 41 холкуоһун хоту, Булуҥ, Эдьигээн, Кэбээйи оройуоннарыгар күүс өттүнэн көһөрүү туһунан, «Көһөрүллүү» – диэн ааттаах кинигэтэ «Бичик» издательстваҕа бэчээттэнэн тахсыбыта. Бу сэһэни Василий Иннокентьевич ахтыыларга, история чахчыларыгар олоҕуран, уус-уран сэһэн гынан суруйбута. Иккис кинигэтэ «Хоһуун таас», -диэн. Бу Василий Иннокентьевич дьикти уонна сэдэх дьылҕалаах ийэтин, Герой Ийэ, Гоголева Екатерина Васильевна 100 сааһыгар ананан суруйбута.
Сэһэннэри хараҕа суохтар республикатааҕы библиотекалара аудио кинигэ гынан таһаарбыта. Бу кинигэлэр ааҕааччи киэҥ биһирэбилин ылбыттара.
Василий Иннокентьевич «Ийэкээм”, – диэн хоһоонугар Роман Степанов матыып айбыта. Бу ырыаны Константин Степанов олус иэйиилээхтик толорбута. Василий Иннокентьевич бу ырыаҕа клип устубута. Бу ырыа Радио Виктория Саха, Саха Радио, САХА НКИК «Саҥа күн” программаларыгар,  прямой эфирдэринэн сүрэхтэнэн, тахсыбыттара,
Ону сэргэ Василий Иннокентьевич Улуу Кыайыы 70 сылыгар памятник оҥорон, Мэҥэ Хаҥалас Маттатыгар туруоран олохтоохтор махталларын ылла.