БиЬиги ааты улахан суолталаах дьыала курдук санаабаппыт. Ону оскуолабытыгар анкета ыыта сылдьан дьэ биллибит. Угус о5о «Ити туохха нааданый? То5о ыйыта5ытый? Аат хайдах да буоллун,» – диэн хоруйдууллар.
Ол гынан баран, дьин иЬигэр киирдэххэ аат улахан суолталаах. Ааты сахатытар туЬунан диэн ыстатыйа5а аат суолтата маннык быЬаарыллар: «Туох ханнык барыта бастатан тута сылдьар ньуура – сирэйгин кэнниттэн аата буолар».
БиЬиги хаЬан эрэ дьин сахалыы араспаанньалаах, ааттаах буола сылдьыбыппыт. Сахалыы араспаанньа киЬи хантан хааннаа5ын, кимтэн кииннээ5ин этэн биэрэр буолуохтаах. Холобура: Боотула (УеЬээ Булууттэн теруттээх киЬи буолуохтаах). Онтон билигин тугу да эппэт, кэпсээбэт Ивановтар, Петровтар, Сидоровтар буола сылдьабыт.
Сахалыы аат киЬи кимин-тугун, хайда5ын кэпсиир, киЬини харыстыыр суолталаах. Холобура: Куннэй диэн кыыс аата олус дирин суолталаах, кунтэн теруттээх кунду аат. Сиргэ олох тердун – куну, куннэ сугуруйууну туЬулуур аат.
Ньургун диэн уол аатын ылыахха. О5олорун киЬи эрэнэр, кытаанах санаалаах, тулуурдаах, сис киЬи буола ууннун, улааттын, ситии-хотуу диэн ба5а санааттан тереппут о5отугар Ньургун диэн ааты биэрэр, инэрэр.БиЬиги сахалар, то5о нууччалыын ааттаахпытый, араспаанньалаахпытый? Бу ыйытыы элбэх сахалыы да, атын омук дьолун дьиктиргэтэр, долгутар буолуохтаах. Бу нууччатыйан дуу эбэтэр бэйэ дьин сахалыы аатытан кыбыстыы дуу? Бу ыйытыыга хоруй элбэх буолуохтаах.
БиЬиги Саха республикатын киин куоратыгар, Дьокуускайга олоробут, 33№-дээх оскуола 8В кылааЬыгар уерэнэбит. БиЬиги оскуолабытыгар сахалыы араспаанньалаах, ааттаах хас о5о баарын билээри кыра чинчийэр улэни ыыттыбыт. Анкета уонна кылаас сурунаалынан, о5олор испииЬэктэрин уерэтии улэлэрэ ыытылынна. Барыта бу улэнэн 1020 о5о хабылынна (5-11 кылаастар). Бу о5олортон сахалыы ааттаах 80 о5о (9,4%). Сахалыы араспаанньалаах 16 о5о баар. БиЬиги санаабытыгар сахалыы ааттаах дьоннор – айыы о5олоро. Сахалыы ааттаах о5о саха тыыннанан улаатар. Ийэ дойдутун, дьонун-сэргэтин таптыыр киЬи буолар. Сахалыы ааттаммыт о5олор ааттарынан олус киэн тутталлар эбит. Ол биЬигини уердэр. Сахалыы ааттанан бу биЬиги омук быЬыытынан уратыбыт буолар. Билинни бириэмэ5э сахалыы ааттаныы киэнник тар5анан эрэр диэххэ сеп. Ол гынан баран араас тугэннэр баар буолаллар: сорох сахалыы ааттаах о5олору кулуу гыналлар. Ол кинилэр кыайан ейдеебеттеруттэн, намыЬах иитиилээхтэриттэн тахсар. Онон саха ыалыгар аат суолтатын ейдетер улэтэ наада! Ол эрэн сахалыы аат олус кэрэтик иЬиллэр. Ааттар бары истин иЬирэх суолталаахтар, дирин ис хоЬоонноохтор. Ону учугэйдик чинчийиэххэ, уерэтиэххэ наада.
Инна Винокурова, Степанида Стрекаловская – 8в кылаас уерэнээччилэрэ
